مقدمه
گیاه گل محمدی با نام علمیRosa damascena میباشد محبوبیت اسانس و گلاب آن از سالیان دراز به علت فوائد عرفانی اقتصادی آن بوده است.
در بین گونههای این جنس این گونه دارای گلبرگهای معطر حاوی میزان نسبتاً بسياري اسانس میباشد که به وسیله بخار و یا حلالهای فرار قابل استخراج و استحصال میباشند. این گیاه ژنوتیپ خیلی متنوعی در کشور میباشد همين طور گلاب و اسانس از کالاها ارزشمند این گیاه از ایران به بیشتر کشورهای جهان صادر میگردد.
اما کشت این گیاه در مناطق آب هوایی مختلف تأثیر بسیار زیاد خیلی ی روی مواد ثانویه گل آن خواهد داشت همان گونه ی که گل محمدی به عنوان یک گیاه راهبردی در زمینه پشتیبانی از اقتصاد روستائیان اشتغالزایی جوان (با گسترش صنایع کوچک) اهمیت خاصی را در جهان به خود اختصاص داده است تهم اکنون روشهای متعددی جهت استخراج اسانس یا گلاب بیان شده است پس باید در زمینه شناسایی ژنوتیپها ترکیبهای مهم آنها کوشا باشیم
تاریخچه پرورش گل محمدی
زادگاه و رویشگاه آغازین گل محمدی سرزمین کهن ایران خاورمیانه میباشد. در شروع سده هفدهم میلادی گل سرخ ایران به هندوست ها ، شمال افریقا و ترکیه و پس به بلغارستان برده شد و کاشت آن گسترش یافت. در سال ۱۷۵۰ م کشور بلغارستان یک تولید کننده پایهای عطر رز در جهان گردید همين طور گل رز بعد از گذشت سالهایی نه چندان دور د رانگلستان، فرانسه آلمان به جای گل زینتی کاشته شد ولی تا شروع سده ۱۹م تولید عطر و گلاب در کشور فرانسه پا نگرفت. ولی امروزه این کشورها در زمینههای تولید آن به بالاترین تولید اقتصادی دست یافتهاند ایران از دیرینهترین کشورها جهت تولید گل سرخ به شمار میرود قبلی ه آن در این زمینه به بیش از ۲۵۰۰ سال میرسد. در قدیم های دور گلهای سرخ رز چیده شده در چربیهایی قرار داده شده و عطر گل رز را استخراج و به جای دو در بازبینی مریضی های گوناگون به کار میگرفتهاند ایرانیان در آن زمان نخستین بارروش تقطیر را نوآوری نمودند و سالهای سال از آن بهرهمند گردیدند تهیه فراهم کردن مواد خشک شده و عصارههای به دست آمده از تقطیر گیاهان دارویی در ایران، پیش از تاخت و تاز مغولان به اوج خود رسید. به گونهای که تمام ساله میزان زیادی گلاب، عرق نسترن، نعناع، راضرر ه و … از راه دریا وخشکی به شمال افریقا، اروپا، چین، هندوست ها ویمن فرستاده میشد. علاوه بر این با فرد د گیاهان دارویی، داروهای بسياري به صورت خشک و یا عصارههای تغلیظ شده تهیه صادر میگردیدند. پس هنر گلابگیری در سده ۱۰م به وسیله تاضرر از ایران به اروپا برده شد. نخستین کشور اروپایی که این هنر را به خدمت گرفت کشور اسپانیا بود.
در روزگار قدیم کانون اصلی گل رز وگیاهان مکانی ایران، سرزمین فارس بود. و بیشترین کارگاههای تولید گلاب در میمند فیروزآباد برپا بوده است. تاخت و تاز مغولان همراه با از بین بردن تمام چیز، چرخه این صنعت را دچار بازایستایی نمود. به گونهای که از آن تاریخ تا امروز، هنوز این صنعت به رواج قبلی دست نیافته است. عطر گل سرخ ایران به سبب شرایط آرمانی آب و هوایی از مرغوبیت ویژه چشـم گیری برخوردار است. تهیه عطر عرقیات در ایران به جز در شش یا هفت زمینه هنوز به صورت دیرینه و سنتی انجام میگیرد و هیچ از تولید کنندگان با ویژگیهای و ساختار مواد تولید کننده آشنایی چندانی ندارند.
ویژگی گلهای محمدی
در بیشتر پهنههای کوهستانی سرزمین ایران انواع گوناگون گل سرخ به صورت خودرو مشاهده میشود گستره کوهستانی ایران به مخصوص پهنههای باختری کشور، دامنههای جنوبی البرز، دامنههای زاگرس، کوهپایههای مرکزی و بخش بزرگی از استانهای خراسان، فارس چهارمحال بختیاری، سمنان، گلستان، یزد، کرمان همچنین پهنههای میانی ایران آمادگی خوب ی برای کاشت گسترش این گیاهان را دارا میباشد.
خوشبختانه ارقام زیادی از گل زرد در ایران شناسایی شدهاند که به راحتی میتوان زیر نظر متخصصین خبره با پدید آوردن کشتزارهای تست ی همگی واریتههای گل سرخ نسترن را بعد از آزمایش تحلیل کرده از بین آنها بهترین گونهها را با گلدهی بیشتر و کیفیت بالاتر جهت کاشت در دیگر پهنههای گوناگون کشور برگزید.
ویژگیها گیاهشناسی
گل محمدی از خانواده Rosaceous یا Rosa ceae میباشد نام علمی آن Rosa damascena میباشد. در زبان انگلیسی آن را Domask-Rose در زبان فرانسه Rosier-De-Dams در زبان آلمانی Rosa-di-Damas در زبان عربی به آن وَرد گویند. در زبان فارسی از نامهایی چون گل سرخ، گل گلاب، گل سوزنی گل محمدی برخوردار است. گل محمدی یکی از گونههای گل سرخ است که پُر پَر و کم دوام میباشد. و نیز پایه بهتر ی برای پیوند گونههای دیگر گل سرخ بوده و فرد د زیادی دارد
این گل زیاد معطر و خوشعطر است. در بیشتر باغها، کشتزارها و حاشیه رودخانههای ایران مشاهده میشود به درستی میتوان گفت این گل بومی ایران میباشد این گیاه درختچهای است خزان کننده: که از قدیم های دور قبلی ه کشت در ایران داشته و امروزه به علت کاربر دهای گوناگون، فرآوردههایی مانند گلاب و اسانس آن در صنعت عطرسازی، دارویی، غذایی اهمیت ویژهای پیدا کرده است
از دیدگاه گیاهشناسی میتوان گفت: گل محمدی درختچهای است با خارهای رز خیلی بصورت فشرده . گلهایی صورتی رنگ، نیم پر پر، معطر که بعضی وقتها نیز سرخ رنگ است برگهای آن ۷-۵ برگچه تخممرغی نیزهایی دندانههای نماید .و کمانی آسان است. روی آن سبز براق و پشت برگها خاکستری است گوشوارکهایی کم و بیش مژهدار غدهای بوده ولی برگهای آن در بالای ساقه فاقد آن بوده و گل آذین این گیاه دیهیم و گلهای بیشمار میباشد
گل سرخ محمدی با ویژگیهای زیر به عنوان «گل ملی» کشور تأیید برگزیده شده است.
شکل گل:نیم پر، صورتی رنگ، زیاد معطر
شک برگ: برگ تخممرغی شکل، دارای ۵ تا ۷ برگچه بر روی دمبرگ
شکل گیاه: بوتهای پرپشت، بلندای نزدیک به ۵/۱ متر، خارهای ریز بیشمار بر روی ساقه به مخصوص در ساقههای جوان
اندازهگیریهای انجام شده بر روی اجزاء مختلف گیاه
اندازه تعداد گل در گیاه بستگی به سن گیاه، حاصلخیزی خاک شرایط آب و هوایی دارد. در اندازهگیریهای به عمل آمده مبوسیله وزن گل ۲ گرم و معدل تعداد گل باز در بوته حدود ۷۰ عدد میباشد. این مشاهدات نتایج به دست آمده و مقایسه با رنگ گلو تیپ گل، گل محمدی Single color Full محسوب میشود.
گلبرگ
گلبرگها با تعداد متوسط ۳۳ عدد به رنگ روشن و یک دست و مشابه در هر دو طرف گلبرگ (Single color دیده میشود، محل اتصال گلبرگ به نهج به شکل هالهای سفید رنگ است. در صورت تأخیر در برداشت گل، رنگ گلبرگها به سفیدی میگراید. همين طور در صورت خشک نمودن گلبرگها رنگ صورتی تیره تا ارغوانی به خود میگیرد. با توجه به تأثیر عوامل مختلف شبیه ارتفاع محل، عناصر غذایی خاک درجه گرما محیط بر تشکیل آتوسیاینها، علاوه بر سهم ژنوتیپ انتظار میرود، تنوع در شدت رنگ گل محمدی دیده شود.
کاسبرگ
تعداد کاسبرگها ۵ عدد که حداقل سه تای آن زوائد بزرگی در لبهها است رنگ سطح خارجی کاسبرگ سبز تیره زمانه مفرق کرک مانند کرکهای غدهای و غیر غدهای با تراکم خیلی زیاد است. رنگ این زوائد در زیر بینوکولر نارنجی خوش رنگ است. در انتهای هر کاسبرگ زائده برگ مانند وجود دارد. سطوح داخلی کاسبرگ کرکهای سفید نمدی شکل دارد.
که این کرکهای سفید در لبه خارجی هر کاسبرگ هم دیده میشود. زمان غنچه بودن گل، کاسبرگها نه فقط تمام برگ را میپوشاند بلکه بلندتر از گلبرگها است. در صورتی که در گل سرخ لواسامات اندازه طولی کاسبرگ با اندازه طولی گلبرگ مساوی است.
پرچم
رنگ پرچمها زرد رنگ مکان بساک در انتهای میله و از قاعده به میله متصل است. تعداد مبوسیله پرچم ۱۰۰ عدد شمارش گردید. وضعیت بینابینی از پرچم و گلبرگ مشاهده میشود به مفهومدر تعدادی از گلبرگ ها تا خوردگی وجود دارد. که در راس این تاخوردگی یک بساک کامل دیده میشود. پرچمها در کنار یکدیگر قرار گرفته و یک نیم روز به صورت کلاف به دور پیچیده شده است.
دمگل
دمگلها با طول نامساوی دیده میشود روی دمگل تعداد خیلی زیاد ی کرکهای خشن دیده میشود وجود این کرکها در دمگل و مصرف از دمگل نهج در تهیه گلاب و اسانس لزوم ارزیابی مواد تاثیر گذار در نهج و دمبرگ را ضروری میسازد.
ساقه
ساقه استوانهای شکل، راست، بدون شیار و خط، زیاد پرشاخه منشعب. دارای خارهای بسیار زیاد زیاد متراکم با اندازه مختلف، رنگ خارها قهوهای روشن، تقریباً کمانی شکل پهن، رنگ ساقههای مسنتر قهوهای و رنگ ساقههای جوان سبز رنگ است. در زمستان رنگ ساقههای سبز رنگ به زرد میگراید. بیشترین تراکم خار بر روی ساقههای جوان است در ساقههای مسنتر تعداد خار کمتری دیده میشود.
برگ
برگ مرکب بار شانهای فرد برگچههایی متقابل با تعداد ۳، ۵، ۷، ۹ عدد که زیادی برگهای ۳ ۵ برگچهای بیش از دوتایی دیگر است. از نظر اندازه، بزرگترین برگچه برگچه انتهایی کوچکترین برگچهها نزدیکترین آنها به ساقه است . شکل عمومی برگچهها بیضوی پهن است. لبه برگچهها ارهای، قاعده برگچهها نماید در موارد نادری مورب و انتها یا راس برگچهها تیز است. رنگ سطوح فوقانی برگ سبز تیره و سطح تحتانی خاکستری است برگها ریزان میباشد.
میوه دانه
میوه گوشتی گل محمدی به صورت کوزه میباشد که تجمعی از فندقهها است شکل عمومی کوزه واژ تخم مرغی است که بر روی دمگل قرار گرفته است. رنگ میوه ابتدای تشکیل، سبز و به تدریج به نارنجی خوشرنگ تبدیل میشود. با رسیدگی کوزه رنگ آن عنابی شده سطح صاف و صیقلی آن چروکیده میشود در انتها رسیدگی بافت گوشتی میوه کاذب شل شده چسبندگی و بوی آن شبیه لواشک آلو میباشد. شکل کوزه گل محمدی کاشان کازرون مشابه است اما با کوزه گل محمدی، تبریز، میمند سمیرم مفرق است. یکی از پارامترها در تقسیمات زیر گونهای اختلاف شکل و رنگ میوه در گونه میباشد. از نظر اندازه کوزه مشاهدات نشان میدهد که مانند بقیه میوهها میوه گل محمدی هم در شرایط مساعد با حفظ رنگ شکل عمومی می تواند اندازه ای چندین مساوی معمول داشته باشد. به عنوان مثال، کوزههای برداشت شده از محیط سبز شهرداری قمصر در مقایسه با گلستانهای قمصر چند مساوی بزرگتر بودند.
در داخل کوزه به طور متوسط ۳ عدد میوه وجود دارد که این میوهها دیواره محکمی دارد در صورت شکسته شدن تعدادی بذر به رنگ کرمی مشاهده میشود. در کنار این میوهها زوائد کرکی خشن در داخل کوزه به وفور دیده میشود.
خرداد ۱, ۱۳۹۸
خرداد ۲۲, ۱۳۹۷
دی ۱۹, ۱۳۹۶
مرداد ۲, ۱۳۹۶